واکاوی بحران هویت در رمان «أنا أحیا» با تکیه بر نظریه روانشناسی اریک اریکسون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

10.22091/npa.2025.13627.1041

چکیده

انسان همواره به‌دنبال این بوده تا هویت اصلی خود را بیابد و به پرسش‌های «من کیستم؟»، «هدف زندگی چیست؟» پاسخ دهد؛ از این‌رو بحث هویت و بحران هویت در عصر حاضر اهمیت زیادی پیدا کرده است. رمان بستری مناسب برای پرداختن به مشکلات انسان است و از آنجا که لیلی بعلبکی نویسنده رمان «أنا أحیا» این مسأله را در اثر خود انعکاس داده است، نگارندگان به بررسی آن پرداخته‌اند. اریک اریکسون، با معرفی مفهوم «بحران هویت» و ارائه مدل هشت‌مرحله‌ای رشد روانی-اجتماعی، نقش محوری پنجمین مرحله، یعنی «هویت‌یابی» را برجسته ساخت. در این پژوهش، نویسندگان با بهره‌گیری از روش تحلیلی-توصیفی و با تکیه بر چارچوب نظری اریکسون، به تحلیل علل بروز بحران هویت در شخصیت اصلی رمان می‌پردازند. این واکاوی با هدف تبیین فرآیند شکل‌گیری هویت فردی در تعامل با عوامل خانوادگی و اجتماعی، و در بافت کلی اثر ادبی صورت می‌پذیرد
تا بدین‌وسیله از یک واقعیت اجتماعی که در جامعه نویسنده موجود بوده و او در قالب رمان بدان پرداخته‌است پرده بردارند.. نتایج حاکی از آن است که از جمله پیامدهای بحران هویتی که در بُعد فردی در شخصیت لینا نمودار است، می‌توان به احساس پوچی و سرگردانی، اضطراب، ترس و ناتوانی در تصمیم‌گیری برای آینده اشاره‌کرد. در بُعد اجتماعی هم او دچار عقده حقارت، تعارض و رفتارهای ناهنجار است. در بُعد خانوادگی نیز شکافی عمیق بین او و اعضای خانواده‌اش ایجاده شده که ناشی از تحقیر و نادیده‌گرفتن او است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Identity Crisis in the Novel "Ana Ahya" Based on Erik Erikson's psychological theory

نویسندگان [English]

  • Hedayatallah Taghizadeh 1
  • Vajihe Soroush 2
1 Assosiate Professor of Arabic Language and Literature in Farhangian University, Tehran, Iran
2 PhD graduate in Arabic Language and Literature in Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Man has always sought to find his original identity and answer the questions "Who am I?", "What is the purpose of life?" to answer; Therefore, the discussion of identity and identity crisis has become very important in the present era. The novel is a suitable platform for dealing with human problems, and since Lili Baalbaki, the author of the novel "Ena Ahya" reflected this issue in her work, the authors have investigated it. In this article, the authors try to describe the general atmosphere that governs the story, and deal with the causes of the identity crisis in the main character of the novel with analytical-description method and relying on Erikson's theory in the field of personality in individual, family and social dimensions. A means of revealing a social reality that existed in the author's society and that he dealt with in the form of a novel. The results indicate that among the consequences of the identity crisis that is evident in Lina's personality in the individual dimension, we can mention the feeling of emptiness and wandering, anxiety, fear and inability to make decisions for the future. In the social dimension, he has inferiority complex, conflict and abnormal behavior. In the family dimension, a deep gap has been created between him and his family members, which is caused by his humiliation and neglect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • contemporary Lebanese novel
  • Lili Baalbaki
  • Ana Ahya
  • identity crisis
  • Erikson's psychological theory

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل أزمة الهویة فی روایة "أنا أحیا"بناءً على نظریة علم النفس لإریک إریکسون

چکیده [العربیة]

لقد کان الإنسان دائماً یسعى إلى البحث عن هویته الحقیقیة، والإجابة على أسئلة مثل "من أنا؟" و "ما هو هدف الحیاة؟"؛ لذا أصبح موضوع الهویة وأزمة الهویة فی العصر الحالی ذا أهمیة کبیرة. وقد سلط إریک إریکسون الضوء على مفهوم "أزمة الهویة" من خلال تقدیم نموذج نمو نفسی واجتماعی یتکون من ثمانی مراحل، حیث أبرز الدور المحوری للمرحلة الخامسة، وهی "تشکیل الهویة". ومن أبرز السیاقات المناسبة لمعالجة مشکلات الإنسان وأزماته هی الروایة، ونظراً لأن لیلى بعلبکی، کاتبة روایة "أنا أحیا"، قد عکست قضیة أزمة الهویة بشکل جید فی عملها، قمنا بدراسة هذا الموضوع. فی هذا البحث، تم تحلیل أسباب ظهور أزمة الهویة فی شخصیة الروایة باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی، بناءً على الإطار النظری لإریکسون. تم هذه التحلیلات بهدف توضیح عملیة تشکیل الهویة الفردیة فی تفاعل مع العوامل الأسریة والاجتماعیة، وفی السیاق العام للعمل الأدبی، للکشف عن واقع اجتماعی کان موجودًا فی مجتمع الکاتبة والذی تم تناوله فی قالب الروایة. تشیر النتائج إلى أن من بین عواقب الأزمة الهویة التی تجلت فی البعد الفردی لشخصیة لیلى، یمکن الإشارة إلى مشاعر الفراغ والتشتت، والقلق، والخوف، والعجز عن اتخاذ القرار بشأن المستقبل. وفی البعد الاجتماعی، تعانی أیضًا من عقدة النقص، والصراع، والسلوکیات المنحرفة. أما فی البعد العائلی، فقد تم إنشاء فجوة عمیقة بینها وبین أفراد عائلتها، ناتجة عن الإذلال والتجاهل لها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الروایة المعاصرة فی لبنان
  • لیلى بعلبکی
  • روایة "أنا أحیا"
  • أزمة الهویة
  • نظریة علم النفس لإریک إریکسون
استگ، لیندا؛ پی. بانک، آبراهام، روتن گاتر، تالیب، (1391ش). روان‌‌شناسی اجتماعی کاربردری، ترجمه مرتضی امیدیان، محمدحسن انوری تفتی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
افضلی، علی، گندمی، نسترن، نبوی، مهدخت (1397ش)، «واکاوی بحران هویت در رمان «ساقه بامبو» بر اساس نظریه «اریکسون»، مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة و آدابها، شماره: 47، صص 97-116.
امیدیان، مرتضی، (1388ش). هویت از دیدگاه روان‌‌شناسی، یزد: دانشگاه یزد.
امین حسین، جمیلة، (2016م). المرأة فی الروایة اللبنانیة المعاصرة، لبنان: دارالفارابی.
انوری، حسن، (1381ش). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: نشر سخن.
ب. کامبل، روبرت، (1996 م)، أعلام الأدب العربی المعاصر؛ سیر و سیر ذاتیة، مرکز الدراسات للعالم العربی المعاصر.
بعلبکی، لیلی، (2010م). أنا أحیا، بیروت: دارالآداب للنشر و التوزیع.
پارسانیا، حمید، (1383ش). هستی و هبوط (انسان در اسلام)، قم: دفتر نشر معارف.
توکلی، مژگان؛ سیفی، محسن؛ صیادی نژاد، روح الله (1403ش) «بررسی بحران هویت در رمان «عازف الغیوم» نوشته علی بدر»، نثرپژوهی عربی، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 2، 47-62.
جنگینز، ریچارد، (1381ش). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
حیدری بیگوند، داریوش (1379ش). «مسئله بحران هویت جوانان»، فصلنامة نامه انجمن جامعه‌‌شناسی ایران، شمارة چهارم، صص111-102.
حییم، سلیمان، (1380ش). فرهنگ انگلیسی- فارسی، چاپ 32، تهران: فرهنگ معاصر.
سمتی، محمدمهدی؛ مومنی شهرکی، مرضیه، (1393ش). «بررسی تطبیقی رئالیسم در رمان های «أنا أحیا» لیلی بعلبکی و «شوهر آهو خانم» علی محمد افغان»، همایش ملی ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی، دومین دوره برگزاری.
شرفی، محمدرضا، (1380ش). جوان و بحران هویت، چاپ 6، تهران: انتشارات سروش.
شولتز، دوان. پی؛ شولتز، سیدنی الن، (1388ش). تاریخ روان‌‌شناسی نوین، ترجمه علی‌‌اکبر سیف، حسن‌‌پاشا شرفی، خدیجه علی‌‌آبادی، جعفر نجفی‌‌زند، تهران: نشر دوران.
صلیبی، ژاسنت، (1382ش). فرهنگ توصیف روان‌‌شناسی اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الطائی، علی، (1378ش). بحران هویت قومی در ایران، تهران: نشر شادگان.
علیشاهی، میترا؛ مهدوی آرا، مصطفی؛ علوی، سیدمحمدکاظم (1397ش)، «بررسی مولفه های اگزیستانسیالیستی در رمان «أنا أحیا» اثر لیلی بعلبکی»، لسان مبین، شماره:34، صص89-108.
عمرانی پور، علی(1390ش). «تحلیلی بر ویژگیهای محیط در نظریه شخصیت اریکسون»، آرمانشهر، ش7، صص41-50.
شاملو، سعید ،( 1395). روانشناسی بالینی، تهران: نشر رشد.
عمویی، ناهید؛ عامری، فریده، (1394ش). «نقش عملکرد خانواده درمیزان تجربه بحران هویت و تمایزیافتگی نوجوانان»، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‌‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه الزهرا (س).
کرین، ویلیام، (1397ش). نظریه‌‌های رشد مفاهیم و کاربردها، ترجمه غلامرضا خوی‌‌نژاد و علیرضا رجایی، چاپ 6، تهران: انتشارات رشد.
ماهوزی، زهرا‌ ،‌بلاوی، رسول، ‌زارع، ناصر.(1399ش). «واکاوی بحران هویت زنان زیر تیغ داعش در رمان الکافره بر پایه نظریه اریکسون»، جامعه‌‌شناسیهنروادبیات، دوره‌،21‌، شماره‌دوم‌، 243-264.
متقی فر، غلامرضا، (1387ش). هویت و بحران هویت با تأکید بر دوران جوانی، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
مؤمنی شهرکی، مرضیه، (1393ش).  «نقد روانشناسی رمان "أنا أحیا" لیلی بعلبکی»، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمدمهدی سمتی ، استاد مشاور: مرتضی امیدیان، رضا افخمی، دانشگاه یزد.
Erikson, E. H. (1964). Insight and responsibility. New york: w. w. Norton & Co.
Freud, A. (1958). Adolescence. Psychoanalytic Study of the Child, 13, 255-278.
  • تاریخ دریافت: 22 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 04 شهریور 1404
  • تاریخ پذیرش: 19 شهریور 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 19 شهریور 1404
  • تاریخ انتشار: 20 شهریور 1404