خوانش ساختار زمانمندی در رمان «الجنّیة» غازی قصیبی (بر اساس نظریه زمان ژرار ژنت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه قم، قم ، ایران

10.22091/npa.2025.12526.1032

چکیده

زمان در روایت یکی از مؤلفه‌های اساسی و جدایی‌ناپذیر است که خط سیر روایت بر اساس آن پیش می‌رود. با تجسّم زمان در داستان، می‌توان به درک بهتری از ساختار زمان و اهمیت آن در روایت‌های داستانی دست یافت. در دهه‌های اخیر، این مقوله توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است، که از جمله آنها می‌توان به ژرار ژنت، منتقد ساختارگرای فرانسوی، اشاره کرد. او میان زمان متن و زمان داستان تمایز قائل شده و آن را به سه جزء تقسیم می‌کند: نظم، تداوم و بسامد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی، به نقد و بررسی مؤلفه‌های زمان‌مندی روایی در رمان «الجنّیة» غازی قصیبی بر مبنای نظریه ژرار ژنت می‌پردازد. از مهم‌ترین یافته‌های این جستار می‌توان به این نکته اشاره کرد که غازی قصیبی با قرار دادن طرح روایت در ساختاری غیرخطی و به کارگیری تکنیک‌هایی چون ترتیب، تداوم و بسامد، توانسته است داستانی چندلایه با مضامینی بی‌سابقه خلق کند. این تکنیک‌ها نقش‌های کلیدی در شکل‌گیری ساختار رمان ایفا کرده‌اند. زمان‌پریشی با دو حالت گذشته‌نگر و آینده‌نگر اهمیت بالایی در معرفی شخصیت‌های جدید، آشنایی با پیشینه آنان، کشف ماهیت تعاملات شخصیت‌ها و حرکت‌بخشی به سیر حوادث داستان ایفا کرده و خواننده را برای پیگیری تحولات آتی تحریک می‌کند. مقوله تداوم زمان نیز با شکل‌های گوناگون از جمله درنگ، حذف، خلاصه و صحنه نمایشی، در تسریع یا کندی سرعت حوادث و به تصویر کشیدن ایدئولوژی شخصیت‌ها مؤثر بوده است. همچنین، بسامد تک‌محور در مقایسه با دیگر انواع بسامد، در این رمان از گسترش بالایی برخوردار است و این امر نشان‌دهنده تنوع روایتی و عمق معنایی اثر است.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading the structure of temporality in the story of "Al-Jenniya" by Ghazi Al-Qosaibi (Based on Gerard Genet's theory of time)

نویسندگان [English]

  • Jamal Talebi ghare gheshlaghi 1
  • hosein taktabar firouzjaei 2
1 Assosiate Professor of Arabic Language and Literature in Farhangian University, Tehran, Iran
2 Assosiate Professor of Arabic Language and Literature in University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Time in the narrative is one of the basic and inseparable components on the basis of which the course of the narrative proceeds, and by visualizing it in the story, one can understand how the structure of time and its importance in narratives. This issue has come to the attention of scholars in recent decades, with Gerard Genet, a French structuralist critic, as its predecessor. She distinguishes between text time and story time, and divides it into three parts as order, continuity, and frequency. In the present study, Ghazi Al-Qasebi's novel Al-Janiyah has been studied and comparatively analyzed from the perspective of the components of narrative time, based on Gerard Genet's theory. One of the most important findings of this paper is that Ghazi Al-Qusaybi has been able to create a multi-layered story with an unprecedented theme by placing the narrative design on a non-linear structure and with the help of techniques such as sequence, continuity and frequency. These techniques have played important functions in the structure of the novel. Timelessness, with its two past and future states, has played an important role in introducing new characters in the story, getting to know their past, discovering the nature of relationships between characters, motivating the novel's events, and motivating the reader to follow future events. The category of continuity of time in various forms such as delay, omission, summary, and theatrical scene has also been effective in accelerating and slowing down events as well as expressing the ideology of the novel's characters. Single-axis frequency also has a high prevalence in this story compared to other types of frequencies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative Studies
  • Narrative Time
  • Gerard Genet
  • Ghazi Al-Qosaibi
  • Al-Jenniya Novel

عنوان مقاله [العربیة]

قراءة فی البنیة الزمنیة فی روایة "الجنیة" لغازی القصیبی (بناء على نظریة الزمن لجیرار جینیت)

چکیده [العربیة]

إن الزمان فی السرد هو أحد المکونات الأساسیة غیر القابلة للفصل، والذی یتقدم وفقًا له خط سیر الروایة. من خلال تجسید الزمن فی القصة، یمکن تحقیق فهم أفضل لبنیة الزمن وأهمیته فی الروایات القصصیة. فی العقود الأخیرة، جذب هذا الموضوع انتباه العدید من الباحثین، ومن بینهم جیرار جنیت، الناقد البنیوی الفرنسی. حیث یمیز بین زمن النص وزمن القصة، ویقسمه إلى ثلاثة مکونات: النظام، الاستمراریة، والتکرار. تتناول هذه الدراسة، وبأسلوب وصفی وتحلیلی، نقد ومراجعة مکونات الزمنیة السردیة فی روایة "الجنیة" لغازی القصیبی استنادًا إلى نظریة جیرار جنیت. من بین أهم النتائج التی توصلت إلیها هذه الدراسة، یمکن الإشارة إلى أن غازی القصیبی قد تمکن من خلق قصة متعددة الطبقات وبمواضیع غیر مسبوقة من خلال وضع بنیة السرد فی إطار غیر خطی واستخدام تقنیات مثل الترتیب، والاستمراریة، والتکرار. لقد لعبت هذه التقنیات أدوارًا رئیسیة فی تشکیل هیکل الروایة.کما أن تعبیر الزمن من خلال حالتی النظر إلى الماضی والمستقبل کان له أهمیة کبیرة فی تقدیم شخصیات جدیدة، والتعرف على خلفیاتهم، واکتشاف طبیعة تفاعلات الشخصیات، وتحریک مجریات الأحداث فی القصة، مما یحفز القارئ على متابعة التطورات المقبلة. أیضًا، فإن مفهوم استمراریة الزمن یتجلى بطرق متنوعة، بما فی ذلک التوقف، والحذف، والملخص، والمشاهد الدرامیة، مما أثر على تسریع أو تباطؤ وتیرة الأحداث وتجسید أیدیولوجیات الشخصیات.وعلاوة على ذلک، یتمتع التکرار الأحادی فی هذه القصة بانتشار عالٍ مقارنة بأنواع التکرار الأخرى، مما یدل على التنوع السردی وعمق المعنى فی العمل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الروایة المعاصرة
  • علم السرد
  • نظریة الزمن السردی
  • جیرار جنیت
  • غازی القصیبی
  • روایة الجنیة
  منابع و مآخذ
احمدی، بابک (1389). ساختار و تأویل متن، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر.
ایگلتون، تری (1380). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
برتنس، یوهانس ویلم (1383). مبانی نظریة ادبی،ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
بهرامیان، زهرا و همکاران (1396). «کاربرد روایت‌شناسی نظریه زمان در روایت ژرار ژنت در رمان جای خالی سلوچ»، مجله روایت‌شناسی، سال اول، شماره دوم، صص 25ـ1.
تایسن، لوئیس (1387). نظریه‌های نقد ادبی معاصر، ترجمة مازیار حسن‌زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز.
تودوروف، تزوتان (1382). بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمد نبوی، تهران: آگاه.
تولان، مایکل جی (1383). درآمدی نقّادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت، ترجمة ابوالفضل حرّی، تهران: انتشارات بنیاد سینمایی فارابی.
ریمون ‌کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمة ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
شکری، یدالله (1395). «ساختار روایت در داستان شیخ صنعان بر اساس نظریه ژرار ژنت» مطالعات زبانی و بلاغی، سال هفتم، شماره سیزدهم، صص 138ـ114
قاسمی‌پور، قدرت (1387). «زمان و روایت»، فصلنامة نقد ادبی، سال اول، شماره دوم، صص 142ـ123.
القصیبی، غازی عبدالرحمن (2006 م). الجنّیّة، بیروت: الموسسة العربیة للدراسات والنشر.
لوته، یاکوب (1386ش). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمة امید نیک‌فرجام، تهران: مینوی خرد.
لوید، ژنویو(1380). هستی در زمان، ترجمة منوچهر حقی راد، تهران: دشتستان.
مارتین، والاس (1382). نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران: هرمس.
نظری، راضیه (1402). «تحلیل زمان انگاره آرزوی جاودانگی در گفتمان روایی النوم فی حقل الکرز با تکیه بر نظریه ژرار ژنت»، مجله زبان و ادبیات عربی، دوره پانزدهم، شماره 2، صص 90 ـ 106.
نوروزی، سمانه و معروف، یحیی (1398). «روایت‌شناسی داستان کوتاه یدٌ فی القبر غسان کنفانی بر اساس نظریه ژرار ژنت»، مجله زبان و ادبیات عربی، سال یازدهم، شماره 2، صص 1 ـ 17.
یعقوبی، رؤیا (1391). «روایت‌شناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان بر اساس نظریه ژنت» پژوهش‌نامه فرهنگ و ادب، شماره سیزدهم، سال هشتم، صص 311ـ289.
Genette, Gerard (1983) Narrative Discourse An Essay in Method. Translated by jane E lewin, cornell university press, ithaca, New York
  • تاریخ دریافت: 19 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری: 10 اردیبهشت 1404
  • تاریخ پذیرش: 15 اردیبهشت 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 14 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 20 خرداد 1404