بررسی و تحلیل کارکردهای گفتمان روایی در رمان «باب الطباشیر» اثر احمد سعداوی (بر اساس نظریه گفتمان روایی ژرار ژنت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

10.22091/npa.2025.11981.1026

چکیده

تحلیل گفتمان روایی با رویکردی کل­گرایانه یکی از شاخه­های تحلیل گفتمان است. روایت از جمله عناصر مهم و اصلی در نقل داستان یا بیان حادثه به شمار می­رود. در این میان ژرار ژنت نظریه­پرداز ساختارگرای فرانسوی از نظریه‌پردازان مطرح است. این پژوهش سعی دارد محتوای رمان «باب الطباشیر» اثر احمد سعداوی رمان­نویس عراقی را در قالبی ساختار محور و با تأکید بر مهمترین مباحث گفتمان روایی مورد اشاره ژنت مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. هدف اصلی در این جستار، بررسی سه عنصر زمان، وجه و لحن به عنوان تکنیک‌های روایی است و همچنین کارکرد آن­ها در به تصویرکشیدن بی­هویتی علی ناجی، سختی­ها و مشکلات لیلا حمید و دنیای مردم کنونی عراق و ظهور علی ناجی به عنوان منجی در برابر مردم عراق با تکیه بر طلسم­های سومری هفتگانه در قالب یک داستان سورئالیستی - تخیّلی است تا علاوه بر کشف تکنیک­های روایی آن، خواننده را با تفکر نویسنده در باب هویتِ علی ناجی، مشکلات لیلا حمید و مردم عراق و موضع­گیری آن­ها در برابر محدودیت­های زندگی شخصی و اجتماعی آشنا سازد. روش کار در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با تمرکز بر کتاب ژنت سعی شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که گفتمان روایی تا چه میزان توانسته است در انعکاس درگیری­های ذهنی نویسنده در باب هویتِ اصلیِ علی، مشکلات لیلا و مردم عراق و منجی­گری علی ناجی موفق عمل کند؟ زمان پریشی، ایجاد پرش­ها و وقفه­های داستانی،کانونی‌سازی دوگانه، پررنگ یا کم رنگ ساختن نقشِ علی ناجی در مواضع مختلف رمان، و حرکت زمانی برای رسیدن به نوعی همزمانی بین رمان و فعل روایت از مهمترین تکنیک‌های روایی است که در این رمان مورد استفاده قرارگرفته­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study and analysis of the functions of narrative discourse in the novel "Bab al-Tabashir" by Ahmad Saadawi (Based on Gerard Genet's theory of narrative discourse)

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Aghaei 1
  • Behzad Asbaghi Gigloo 2
1 Assosiate Professor of Arabic Language and Literature in mohaghegh Ardabili University. Ardabil. Iran
2 PhD student in Arabic Language and Literature in Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Narrative discourse analysis with a general approach is one of the branches of discourse analysis. Narration is one of the most important and main elements in narrating a story or telling an incident. Gerard Genette is one of the theorists. This study tries to study the content of the novel "Bab al-Tabashir" by the Iraqi novelist Ahmad Saadawi in a structure-oriented format and by emphasizing the most important issues of narrative discourse mentioned by Genette. The main purpose of this article is to examine the three elements of time, face and tone as narrative techniques and also their function in depicting Ali Naji's anonymity, the hardships and problems of Leila Hamid and the world of the current Iraqi people and the emergence of Ali Naji. As a savior against the Iraqi people, relying on the seven Sumerian spells in the form of a surreal-fictional story, in addition to discovering its narrative techniques, it leads the reader to think about the identity of Ali Naji, the problems of Leila Hamid and the Iraqi people. And familiarize them with their position on the limitations of personal and social life. The method of work in this research is descriptive-analytical and by focusing on Gene،t's book, an attempt has been made to answer the question to what extent narrative discourse has been able to reflect the author's mental conflicts about Ali's main identity, Leila and people's problems. Iraq and Ali Naji's savior succeed? Timelessness, creating jumps and breaks in the story, dual focalization, highlighting or diminishing the role of Ali Naji in different positions of the novel, and moving the time to achieve a kind of synchronicity between the novel and the narrative verb are some of the most important narrative techniques in this. Novels have been used

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative Studies
  • Narrative Discourse
  • Ahmad Saadawi
  • Bab al-Tabashir
  • Gerard Genett

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة وتحلیل وظائف الخطاب السردی فی روایة "باب الطباشیر" للکاتب أحمد سعداوی (استنادًا إلى نظریة الخطاب السردی لجیرار جنیت)

چکیده [العربیة]

یُعد تحلیل الخطاب السردی من الفروع المهمة لتحلیل الخطاب وتُعتبر السرد واحدة من العناصر الأساسیة فی نقل القصة أو وصف الحدث. ،و یُعتبر جیرار جنیت، المنظر البنیوی الفرنسی، واحدًا من أبرز المفکرین فی هذا المجال. تسعى هذه الدراسة إلى تحلیل محتوى روایة "باب الطباشیر" للکاتب العراقی أحمد سعداوی، من منظور بنیوی، مع الترکیز على أبرز القضایا المتعلقة بالخطاب السردی التی أشار إلیها جنیت. الهدف الرئیسی من هذه الدراسة هو فحص ثلاثة عناصر: الزمن، والوجه، والنبرة، کتقنیات سردیة، ودراسة دورها فی تجسید انعدام الهویة لعلی ناجی، والصعوبات والمشکلات التی تواجه لیلى حمید، وعالم الناس فی العراق الحالی، وظهور علی ناجی کمنقذ لشعب العراق، بالاستناد إلى الطلاسم السومریة السبعة فی إطار قصة سریالیة - خیالیة. یهدف هذا البحث، بالإضافة إلى کشف التقنیات السردیة، إلى تعریف القارئ بأفکار الکاتب بشأن هویة علی ناجی، ومشاکل لیلى حمید وشعب العراق، ومواقفهم تجاه القیود التی تواجههم فی حیاتهم الشخصیة والاجتماعیة. تعتمد منهجیة هذا البحث على الأسلوب الوصفی - التحلیلی، مع الترکیز على کتاب جنیت، بهدف الإجابة على السؤال التالی: إلى أی مدى تمکن الخطاب السردی من تجسید الصراعات الذهنیة للکاتب حول الهویة الأساسیة لعلی، والمشاکل التی یواجهها لیلى والشعب العراقی، ونجاح علی ناجی کمنقذ؟ من بین أهم التقنیات السردیة المستخدمة فی هذه الروایة نجد: التلاعب الزمنی، وإنشاء قفزات ووقفات سردیة، والتوجیه الثنائی، والتأکید أو التخفیف من دور علی ناجی فی المشاهد المختلفة للروایة، والحرکة الزمنیة للوصول إلى نوع من التزامن بین الروایة والفعل السردی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • علم السرد
  • الخطاب السردی
  • جیرار جنیت
  • أحمد سعداوی
  • باب الطباشیر
منابع و مآخذ
ایگلتون، تری(1368ش). پیش درآمدی برنظریه­های ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
آبرامز، ام.اچ (1384ش). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمه سعید سبزیان، تهران: رهنما.
بارت، رولان وآخرون (1992). طرائق تحلیل السرد الأدبی(دراسات)، المغرب: منشورات اتحاد کتاب المغربی.
برتنس، هانس (1384ش). مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
تولان، مایک(1386ش). روایت‌شناسی، درآمد زبان شناسی انتقادی، مترجمان سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
جینیت، جیرار (1997ش). خطاب الحکایة بحث فی المنهج، القاهرة: المجلس الأعلی للثقافة.
چنانی، فاطمه و پیری، محمد (1395)، «روایت‌شناسی داستان بیژن ومنیژه براساس الگوی گریماس و ژنت»، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، دوره 2، شماره 2/2، ص161-148.
خسروی، سمیره و امیری، جهانگیر (1395ش)، «تحلیل الخطاب الروائی فی مجموعة مغرب الشمس لحسن برطال مرتکزاً علی أهم المفاهیم الروائیة کالتبئیر والمسافة والصوت لدی جرار جینیت»،  مجلة الجمعیة الإیرانیة للّغة العربیة وآدابها. المجلد 12، العدد 38، ص66-43.
سعداوی، احمد (1397ش). درگاه گچین، ترجمه أمل نبهانی، تهران: نشر نیماژ.
سعداوی، أحمد(2017ش). باب الطباشیر، بیروت ـ بغداد : منشورات الجمل.
سلیمی، علی و خسروی، سمیره (1397). «بررسی عناصر تشکیل دهنده داستان عیناک قدری غادة السمان بر اساس نظریه گفتمان روایی ژرار ژنت»، مجله ادب عربی، دوره 10، شماره 1، ص18-1.
طاهری، قدرت الله و پیغمبرزاده، لیلا سادات (1388ش). نقد روایت شناسانه مجموعۀ ساعت پنج برای مردن دیر است بر اساس نظریه ژرار ژنت، مجله ادب پژوهی، شماره 8 و 7، ص50-27.
فتوحی، محمود (1390ش). سبک شناسی(نظریه­ها، رویکردها و روش­ها)، تهران: سخن.
لوته، یاکو (1388ش). مقدمه­ای بر روایت در ادبیات وسینما، ترجمه امید نیک فرجام، تهران: مینوی خرد.
میرصادقی، جمال (1387ش). راهنمای داستان نویسی، تهران: سخن.
میرصادقی، جمال (1388ش). واژه نامه هنر داستان نویسی، تهران: مهناز.
همفری، روبرت (1975). تیار الوعی الروایة الحدیثة، ترجمة محمود الربیعی، القاهرة: دار المعارف.
Bal, mieko)1997(, Narratoligy: Introduction to the theory of narrative. Toranto: University of Toranto press.
Cohan, steven and Linda M. Shires)2001، (Telling stories: A theortical analisis of narrative fiction. London and New York: Routledge.
Davies, B.and Harre, R. (1990), Positioning: The discursive production of selves, Journal for the Theory of social Behaviour20(1):43-63.
Shen, Dan)2005(, defense and challenge discourse: Reflections on the relation between story, vol, 10, no.3, pp222-243, Ohi state university press.
  • تاریخ دریافت: 06 دی 1403
  • تاریخ بازنگری: 16 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 28 فروردین 1404
  • تاریخ انتشار: 20 خرداد 1404