هنجارگریزی ترکیبی در سوره‌های مبارکه زخرف و دخان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان وادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

2 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

3 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند، بیرجند، ایران.

10.22091/npa.2025.11938.1024

چکیده

ساختار زبان معیار به گونه‌ای است که الگو و قواعد دستوری خاصی دارد و خروج نابجا از آن، ایجاد اختلال در زبان معیار را به دنبال دارد، اما چنانچه این خروج هدفمند صورت گیرد، ضمن برجسته­شدن کلام، توجه مخاطب به معنای مقصود جلب می‌شود. اینجاست که کارکرد زبان ادبی بروز می­یابد؛ بدینگونه که در اثر تغییر الگوها و صورت‌ها، فرآیند برقراری ارتباط بین کلام و دریافت­کننده، اندکی دشوار شده و لذا ادراک پیام با تأخیر صورت می­گیرد، ولی پس از کشف معنا و برقراری فرآیند ارتباطی، مخاطب به وجد آمده و از الگوی نوین کلام،  شگفت‌زده می‌شود. قرآن کریم با مؤلفه‌های ارزشمندش در راستای القای معانی ویژه‌، از الگوهای متعددی نظیر هنجارگریزی ترکیبی، در زمینه برجسته‌سازی کلام برخوردار است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی، برخی از این اسلوب‌ها را که مربوط به حوزه هنجارگریزی ترکیبی است، در دو سوره مبارکه زخرف و دخان مورد بررسی قرار داده است. نتایج بیانگر آن است که با توجه به ساختار زبانی خاص دو سوره‌ و استفاده از اسلوب‌هایی چون حذف، تقدیم و تأخیر و یا دیگر شیوه‌های بیانی، ضمن جلب توجه مخاطب به الگوی کلام، مفاهیم ارزشمندی همچون: تأکید، تعظیم، تهویل، اختصار، اختصاص و ..، از آن استنباط می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of combined non-normativity in the two surahs of Al-Zukhruf and Al-Dukhan

نویسندگان [English]

  • Ali Sheikh Jami Poshteiy 1
  • Abbas Ganjali 2
  • Seyyed Morteza Hosseini 3
1 Master of Arabic Language and Literature in Hakim Sabzevari University , Sabzevar. Iran
2 Associate Professor of Arabic Language and Literature in Hakim Sabzevari University . Sabzevar. Iran
3 Assistant Prof, Department of Theology and Islamic Studies, Islamic Azad University of Birjand Branch, Birjand, Iran
چکیده [English]

The structure of the standard language is such that it has a specific grammatical pattern and rules, and inappropriate departure from it can cause disruption in the standard language. However, if this departure is purposeful, while the words stand out, the audience's attention is drawn to the intended meaning. This is where the function of literary language appears; in such a way that due to the change in patterns and forms, the process of establishing communication between the words and the recipient becomes a little difficult, and therefore the perception of the message is delayed, but after discovering the meaning and establishing the communication process, the audience is delighted and surprised by the new pattern of words. The Holy Quran, with its valuable components, has numerous patterns, such as combined non-normativity, in the field of highlighting the word, in order to express special meanings. This research, using a descriptive-analytical method, has examined some of these methods, which are related to the field of combined non-normativity, in the two holy surahs: Al-Zukhruf and Al-Dukhan. The results indicate that, considering the specific linguistic structure of the two surahs and the use of methods such as deletion, introduction, and delay or other expressive methods, while drawing the audience's attention to the verbal pattern, valuable concepts such as emphasis, exaltation, interpretation, brevity, and so on are inferred from it

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • linguistics
  • compound non-normativity
  • Surah Al-Zukhruf
  • Surah Al-Dukhan

عنوان مقاله [العربیة]

انزیاح المعاییر الترکیبیة فی سورتَی الزّخرف والدّخان

چکیده [العربیة]

إنَّ هیکل اللغة الفصیحة یتسم بنماذج وقواعد نحویة محددة، والخروج غیر المناسب منها یؤدی إلى إحداث خلل فی اللغة الفصیحة. ومع ذلک، إذا کان هذا الخروج مقصودًا، فإنه یبرز الکلام ویجذب انتباه المرسل إلیه نحو المعنى المقصود. وهنا تتجلى وظیفة اللغة الأدبیة؛ بحیث یؤدی تغییر النماذج والصور إلى تعقید عملیة التواصل بین الکلام والمتلقی، وبالتالی یتأخر إدراک الرسالة، ولکن بعد اکتشاف المعنى وإقامة عملیة التواصل، یشعر المتلقی بالدهشة ویُفاجأ بالنموذج الجدید للکلام. إنَّ القرآن الکریم، بمکوناته القیمة التی تهدف إلى إیصال معانٍ خاصة، یتضمن نماذج متعددة مثل انزیاح المعاییر الترکیبیة، فی سیاق إبراز الکلام. تُعنى هذه الدراسة، باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی، بدراسة بعض هذه الأسالیب المتعلقة بمجال انزیاح المعاییر الترکیبیة فی سورتَی الزخرف والدخان. وتظهر النتائج أنه، من خلال النظر إلى الهیکل اللغوی الخاص بالسورتین واستخدام البعض من الأسالیب کالحذف، والتقدیم والتأخیر، أو غیرها من الأسالیب البیانیة، یتم استنباط مفاهیم قیمة مثل: التأکید، والتعظیم، والتهویل، والاختصار، والتخصیص، وغیرها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن الکریم
  • اللغویات
  • انزیاح المعاییر الترکیبیة
  • الزّخرف
  • الدّخان
قرآن کریم
آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن جنی، عثمان (1988م). اللمع فی العربیة، عمان: دار مجدلاوی للنشر.
ابن عاشور، محمد الطاهر (1984م). التحریر و التنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.
ابن مالک، محمد (1990م). شرح تسهیل الفوائد، القاهرة: دار هجر للطباعة و النشر.
ابن منظور، محمد (1414ق). لسان العرب، ط3، بیروت: دار صادر.
ایگلتون، تری (1383ش). پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
تفتازانی، مسعود (1385ش). شرح المختصر، چ 2، قم: انتشارات اسماعیلیان.
جرجانی، عبد القاهر (2004م). دلائل الإعجاز، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
------------ ( 1982م). المقتصد فی شرح الإیضاح، تحقیق: کاظم بحر المرجان، العراق: دار الرشید.
حبنّکة المیدانی، عبد الرحمن (1996م). البلاغة العربیة، دمشق: دار القلم.
حسن، عباس (1974م). النحو الوافی، مصر: دار المعارف.
زرکشی، محمد (1957م). البرهان فی علوم القرآن، مصر: دار احیاء الکتب العربیة.
زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ط3، بیروت: لبنان، دار الکتاب العربی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1381ش). موسیقی شعر، چ 7، تهران: انتشارات آگه.
صفوی، کورش (1373ش). از زبان‌شناسی به ادبیات (نظم) ، ج1، تهران: چشمه.
----------- (1383ش). از زبان‌شناسی به ادبیات (نظم) ، ج2، تهران: چشمه.
طباطبائی، محمد حسین (1352ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبل، حسن (1418ق). أسلوب الالتفات فی البلاغة القرآنیة، القاهرة: دار الفکر العربی.
طنطاوی، محمد سید (1998م). التفسیر الوسیط، القاهرة: نهضة مصر.
علوان، عبد الله (1427ق). إعراب القرآن الکریم، تحقیق: فتحی انور دابولی، مصر: دار الصحابة للتراث بطنطا.
علوی‌مقدم، مهیار (1377ش). نظریه‌های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختار گرایی) ، تهران: نشر سمت.
مسیری، منیر محمود (2005م). دراسات التقدیم و التأخیر فی القرآن الکریم؛ دراسة تحلیلیة، القاهرة: مکتبة وهبة.
الهاشمی، احمد (1393ش). جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، ط 5، قم: نشر دار الفکر.
  • تاریخ دریافت: 27 آذر 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش: 28 فروردین 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 28 فروردین 1404
  • تاریخ انتشار: 20 خرداد 1404