کارکرد سطح توصیف الگوی نورمن فرکلاف در تحلیل گفتمان انتقادی رمان برید اللیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 کارشناس ارشد ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

10.22091/npa.2024.10663.1018

چکیده

    گفتمان، حاصل مطالعه‎ زبان به عنوان یک پدیده‎ی اجتماعی یا رویکرد جامعه‎شناختی به مقوله‎ زبان است و دلالت بر آن دارد که متن امری اجتماعی است که در خلال روابط اجتماعی و نه مستقل از آن تکوین می‎یابد. تحلیل گفتمان روشی نوین برای پژوهش در متن‎های ارتباطی است. در این رویکرد برخلاف تحلیل‎های سنتی زبان‎شناسانه دیگر صرفا با عناصر نحوی تشکیل دهنده‎ی جمله به عنوان عمده‎ترین مبنای تشریح معنا روبرو نیستیم؛ بلکه فراتر از آن به عوامل بیرون از متن، یعنی بافت موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، ارتباطی و مانند آن می‎پردازیم. تحلیل انتقادی گفتمان نگرشی است که در سال‎های اخیر به وجود آمده و به تبیین روابط میان گفتمان و قدرت اجتماعی می‎پردازد؛ این نوع تحلیل مشکلات اجتماعی را مورد توجه قرار داده و مفاهیمی چون طبقه، نژاد، جنسیت، فمینیسم، هژمونی، نابرابری و امثال این عوامل را بررسی می‎کند. نورمن فرکلاف از بزرگترین نظریه‎پردازان در این رویکرد به شمار می‎رود. او تحلیل انتقادی گفتمان را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مدنظر قرار می‎دهد. به باور وی در داخل متن مجموعه‎ای از عناصر وجود دارد که نه تنها به یکدیگر مرتبط بوده بلکه کلیتی را می‎سازند که بدان گفتمان می‎گویند. هدی برکات نویسنده‎ی لبنانی معاصر در کتاب برید اللیل به بررسی زندگی مهاجران و آوارگان و پناهندگی می‎پردازد. در این تحقیق براساس روش توصیفی ـ تحلیلی و به هدف تببین و تحلیل سطح توصیف گفتمان انتقادی  به بررسی رمان "برید اللیل" پرداخته شد. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آنست که کاربست واژگان هم‎ معنا، متضاد، هم‎نشین، تکرار، رسمی و محاوره‎ای و  استفاده از استعاره بستر مناسبی برای توصیف شرایط مهاجران عرب در کشورهای اروپایی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The function of the description level of Norman Fairclough's model in analyzing the critical discourse of the novel "Barid al-Layl"

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Noresideh 1
  • Reihaneh Emami chahar taq 2
1 Associate Professor of Arabic Language and Literature, University of Semnan, Semnan, Iran.
2 Master of Arabic Language and Literature , university of Semnan, Semnan, Iran
چکیده [English]

Discourse is the result of the study of language as a social phenomenon or a sociological approach to the category of language and it implies that the text is a social matter that develops during social relations and not independently of it. Discourse analysis is a new method for research in communication texts. In this approach, unlike traditional linguistic analysis, we are no longer faced with the syntactic elements of the sentence as the main basis for explaining the meaning; Rather, beyond that, we deal with factors outside the text, that is, the situational, cultural, social, political, communication context, and the like. Critical analysis of discourse is an attitude that has emerged in recent years and explains the relationship between discourse and social power; This type of analysis pays attention to social problems and examines concepts such as class, race, gender, feminism, hegemony, inequality and similar factors. Norman Fairclough is one of the greatest theorists in this approach. He considers the critical analysis of the discourse in three levels: description, interpretation, and explanation. According to him, there is a set of elements inside the text that are not only related to each other but also make a whole that is called discourse. Hoda Barakat, a contemporary Lebanese writer, examines the life of immigrants and refugees and asylum in the book "Barid Al-Layl". In this research, based on the descriptive-analytical method, with the aim of explaining and analyzing the level of description of critical discourse, the novel of Barid Al-Layl was investigated. The results of the research indicate that the use of synonymous, opposite, companion, repetition, formal and conversational words and the use of metaphor is a suitable platform for describing the conditions of Arab immigrants in European countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Norman Fairclough
  • critical discourse
  • level of description
  • Hoda Barkat
  • Barid Al-Layl

عنوان مقاله [العربیة]

توظیف مستوى الوصف فی نظریة نورمان فیرکلاف فی التحلیل النقدی للخطاب فی روایة "برید اللیل"

چکیده [العربیة]

یعد الخطاب نتیجة لدراسة اللغة کظاهرة اجتماعیة أو کمنهج سوسیولوجی یتعلق بمسألة اللغة، ویشیر إلى أن النص هو أمر اجتماعی یتشکل من خلال العلاقات الاجتماعیة ولیس بمعزل عنها. یُعتبر تحلیل الخطاب أسلوبًا حدیثًا للبحث فی النصوص التواصلیة. فی هذا المنهج، على عکس التحلیلات التقلیدیة اللغویة الأخرى، لا نتعامل فقط مع العناصر النحویة التی تشکل الجملة کأساس رئیسی لفهم المعنى؛ بل نذهب إلى ما هو أبعد من ذلک لننظر فی العوامل الخارجیة للنص، مثل السیاق، والثقافة، والمجتمع، والسیاسة، والتواصل، وغیرها. یعد التحلیل النقدی للخطاب وجهة نظر ظهرت فی السنوات الأخیرة، حیث یُفسر العلاقات بین الخطاب والسلطة الاجتماعیة. یسلط هذا النوع من التحلیل الضوء على المشکلات الاجتماعیة، ویعنى بمفاهیم مثل الطبقة، والعرق، والجنس، والنِّسویة والهیمنة، والتمییز، وما إلى ذلک من العوامل. یُعتبر نورمان فرکلاف من أکبر المنظرین فی هذا المنهج. وإنه ینظر إلى التحلیل النقدی للخطاب من خلال ثلاثة مستویات: الوصف، والتفسیر، والتوضیح. ویرى أن النص یحتوی على مجموعة من العناصر التی ترتبط ببعضها البعض، وتشکل کلاً یُعرف بالخطاب. تتناول الکاتبة اللبنانیة المعاصرة هدى برکات فی کتابها "برید اللیل" حیاة المهاجرین واللاجئین واللجوء. وفی هذه الدراسة لقد تم تسلیط الضوء علی روایة "برید اللیل" بناءً على منهج وصفی-تحلیلی، بهدف تفسیر وتحلیل مستوى الوصف فی الخطاب النقدی. تشیر نتائج الدراسة إلى أن استخدام المفردات المتشابهة، والمتناقضة، والمتجاورة، والتکرار، والأسلوبین الرسمی والمحاوری، فضلاً عن استخدام الاستعارة، یشکل أرضًا مناسبة لوصف ظروف المهاجرین العرب فی الدول الأوروبیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • نورمان فرکلاف
  • الخطاب النقدی
  • مستوى الوصف
  • هدى برکات
  • برید اللیل
  • منابع و مآخذ

    • ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1332ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    • آقا گل زاده، فردوس، (1386)، تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات، ادب پژوهی، دوره 1، شماره 1، ص 18.
    • آقا گل زاده، فردوس، (1389)، کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه شده خواهران اثر جیمز جویس، پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 1، شماره 3، پائیز، صص24-1.
    • آقا گل زاده، فردوس، غیاثیان، مریم سادات، (1386)، رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی، زبان و زبان شناسی، دوره ی 3، شماره 5، ص 40.
    • برکات، هدی، (2019م)، برید اللیل، بیروت: دارالآداب.
    • پالمر ، فرانک، (1374)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر مرکز.
    • پهلوان نژاد، محمد رضا، ناصری مشهدی، نصرت، (1387)، تحلیل متن نامه ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معنی شناختی کاربردی نامه سران تگین آباد، زبان و ادبیات فارسی، سال 16، شماره 62،صص 58ـ 37.
    • حدادی، الهام؛ داودی مقدم، فریده و گرجی، مصطفی، (1391)، کردار گفتمان و اجتماعی در رمان صفر درجه بر پایه الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف، نقد ادبی، شماره 5، دوره 18، صص 49ـ 25.
    • خطابی، محمد، (2006م)، لسانیات النص، قاهره: داربیضاء.
    • السّد، نورالدین، (1997م)، الأسلوبیة و تحلیل الخطاب، المجلد الثانی، الجزائر: دارهومة.
    • سرلک، عبدالرحمن، (1395)، «تحلیل گفتمان انتقادی نمایشنامههای علی حاتمی براساس چارچوب نظری نورمن فرکلاف»، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حسینعلی قبادی، دانشکده علوم انسانی: دانشگاه تربیت مدرس.
    • سعدیة، نعمیة، (2016م)، التحلیل السیمیائی والخطاب، إربد: عالم الکتب الحدیث.
    • سکین، عادل، (1394)، «ترجمه و تحلیل کتاب دراسات فی الإستعاره المفهومیة»، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مهدی مقدسی­نیا، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی: دانشگاه قم.
    • سلطانی، سید علی اصغر، (1384)، قدرت، گفتمان و زبان: سازو کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نی.
    • سهیلة، بن لشهب، سارة، میره، (2020م)، «آلیات التشکیل الفنی للشخصیة الروائیة روایة برید اللیل لهدی برکات أنموذجا»، جامعة محمد بوضیاف بالمسیلة.
    • صفوی، کوروش، (1382)، معنی شناسی کاربردی، تهران: انتشارات همشهری.
    • عیسی زادگان، علی، (1395)، نقش تمایل به بخشش، قدردانی، امید و بهزیستی ذهنی در رضایت از زندگی، فصلنامه پژوهش های نوین روانشناختی، دوره 11، شماره 42، صص95ـ 111.
    • غلامعلی زاده، خسرو، (1390)، ساخت زبان فارسی، تهران: احیاء کتاب.
    • فرج، حسام أحمد، (2007م)، نظریة علم النص، القاهره: مکتبة الآداب.
    • فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان در عمل: تفسیر و تبیین و جایگاه تحلیلگر، ترجمه نیستانی، تحلیل انتقادی گفتمان، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، ص 167ـ213.
    • فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
    • لحمدانی، حمید، (1989م)، أسلوبیة الروایة، مدخل نظری، المغرب: دارالبیضاء.
    • محسنی، محمد جواد، (1391)، جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، سال 3، شماره 3،صص 63ـ 86.
    • محمد، عزه شبل، (2007م)، علم لغة النص، قاهره، مکتبة الآداب، ص 107.
    • محمد، محمد یونس علی، (2007م)، المعنی و ظلال المعنی، بیروت: درالمدار الإسلامی.
    • مرتاض، عبدالملک، (1970م)، فی نظریة الروایة، بیروت: عالم المعرفة.
    • میلز، سارا، (1392)، گفتمان، ترجمه‎ی فتاح محموی، تهران: هزاره سوم.
    • نامور مطلق، بهمن، (1395)، بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران، سخن.
    • نکونام، جعفر، (1390)، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم: دانشکده اصول الدین.
    • نویحی حربی، ملحة، (2020م)، البنیة السردیة و أنساق التلقی فی روایة برید اللیل، مجلة العلوم التربویة و الدارسات الإنسانیة، المجلد 5، العدد 10، 127ـ 153.
    • وارن و ولک، آوستن و رنه، (1373)، نظریه ادبیات، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ون دایک، تئون ای، (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمه گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
    • یارمحمدی، لطف الله، (1383)، گفتمان شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
    • Bakhtin, Mikhail, (1988), Esthetique et theorie du roman, Paris: Gallimard.
    • Lakoff, G & Johnson, M (1980), Metaphors we Live By, Chicago and London: University of Chicago Press.
    • Lakoff, G & Johnson, M (1989), More than cool reason: A field guide to poetic met Chicago, IL: University of Chicago Press.

     

     

  • تاریخ دریافت: 09 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 12 شهریور 1403
  • تاریخ پذیرش: 11 مهر 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 11 مهر 1403
  • تاریخ انتشار: 20 دی 1403