واکاوی بلاغت کلام امام موسی کاظم(ع) در بیان مفاهیم معنوی دعای جوشن صغیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه قم، قم ، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

10.22091/npa.2023.9980.1009

چکیده

دعای جوشن صغیر یکی از گنجینه‌های ارزشمند به جای مانده از امام موسی بن جعفر علیه السلام است که حاوی مضامین بسیار بلند عرفانی و ادبی است و به لحاظ بلاغی و ادبی کمتر مورد پژوهش قرارگرفته است. آرایه‌های بلاغی ابزار آراستن کلام و نیکو سخن گفتن است و از آن جایی که این دعا از زبان امام معصوم بیان شده است از نمونه‌های بارز فصاحت و بلاغت عربی به شمار می‌رود. واضح است که فهم بهتر سخنان و ادعیه معصومان در گرو آشنایی بیشتر با اسلوب‌های بلاغی همچون صور بیان است. در پرتو اهمیت مسأله،  مقاله حاضر می­کوشد که میزان کارکرد عناصر بیانی و بسامد آنها را در مفاهیم ثانویه امام (ع) بسنجد. از این رو، این پژوهش با رویکرد کیفی و روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و تحلیل انواع گونه­های بیانی، در دعای جوشن صغیر می­پردازد. نتایج تحقیق بیانگر این است که انواع صور بیانی شامل: کنایه، مجاز، تشبیه و استعاره در این دعا قابل مشاهده است، از میان این عناصر، صنعت کنایه با 26/32 درصد، بیشتر مورد استفاده گرفته است؛ زیرا این صنعت بهترین ابزار بلاغی است که با دلیل و برهان در راستای  اثبات معانی در شکل‌ها و صورت‌های مختلف ظاهر می­شود و در بیان مفاهیم دشمنی‌ها، تعدی‌ها و حسدهای دشمنان که به رحمت الهی شر آنها برطرف شده است به کار می‌رود. قابل توجه است که کنایه ایما از نوع صفت با بسامد 70 درصد، مجاز لغوی با بسامد 40 درصد، استعاره حسی و مکنیه هرکدام 78/27 درصد و تشبیه مفرد به مفرد و عقلی به حسی هرکدام 25درصد، بیشترین بسامد را داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of figurative and rhetoric language and its connotations in the Supplication of Al-Jawshan Al-Sagheer by Imam Musa b. Ja'far al-Kazim (a)

نویسندگان [English]

  • Rasool Dehghanzad Shahreza 1
  • Marzieh Valizadeh 2
1 Assosiate Professor of Arabic Language and Literature in University of Qom, Qom, Iran
2 PhD student of Arabic language and literature in University of Semnan, Semnan, Iran
چکیده [English]

The Al-Jawshan Al-Sagheer supplication is an Islamic supplication which has been quoted from Imam Musa b. Ja'far al-Kazim. This supplication is considered one of the precious treasures of the Islamic heritage that contains very high mystical and literary themes. This supplication also is one of the best examples of figurative and rhetoric features of Arabic language, but despite the abundance of figures of speech and imagery in it, it has not been researched as it should be, which prompted this article to address it from the perspective of rhetoric. Therefore, this study seeks to shed light on the figurative and rhetoric language of this supplication. This research relied on the descriptive analytical method reached several results, the most important of which are: many figures of speech and imagery such as metonymy, metaphor, simile appear in this supplication, and among these images, metonymy was used more than others, at a rate of 26.32 percent. It is worth noting that Al-'iiyma' with a frequency of 70%, the linguistic metaphor with a frequency of 40%, the sensory metaphor and al-Makniyah metaphor each with 27.78%, and the singular simile for the singular and the mental simile for the sensory with a frequency of 25% each, are the most frequent imageries in the Al-Jawshan Al-Sagheer supplication.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jawshan Al-Sagheer supplication
  • rhetoric
  • simile
  • metaphor
  • metonymy

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة الصور البیانیة ودلالاتها فی دعاء "الجوشن الصغیر" للإمام موسى الکاظم (علیه السلام)

چکیده [العربیة]

 یعتبر دعاء "الجوشن الصّغیر" دعاء منقولا عن الإمام الکاظم علیه السلام وإنه من کنوز التراث الإسلامی الثمینة التی تحتوی على موضوعات صوفیة وأدبیة عالیة جداً. إن هذا الدعاء من أفضل الأمثلة علی البلاغة العربیة إلا أنه علی الرغم من کثرة الصور البیانیة والمحسنات البدیعیة اللفظیة والمعنویة الواردة فیه، لم یتم دراسته دراسة أدبیة بلاغیة یجدر به، مما دفع هذا المقال أن یتناوله من منظور علم البلاغة. فمن منطلق ذلک تسعی هذه الدراسة تسلیط الضوء علی الصور البیانیة المتواجدة فی هذا الدعاء. ولقد اعتمدت هذه الدراسة علی المنهج الوصفی التحلیلی فی تحلیل الصور البیانیة ودلالاتها البلاغیة فی دعاء الجوشن الصغیر وتشیر نتائج الدراسة إلی أنه تتجلى جمیع الصور البیانیة کالکنایة، والمجاز، والتشبیه والاستعارة فی هذا الدعاء، ومن بین هذه الصور تم استخدام الکنایة أکثر من غیرها بنسبة 26.32 بالمائة وذلک لأن الکنایة هی أفضل أداة بلاغیة تقوم بالعقل والبرهان لإثبات المعانی والمفاهیم المختلفة کما تستخدم للتعبیر عن مفاهیم العداء والعداوة وحسد الأعداء الذین تزیل رحمة الله شرهم. ومن الجدیر بالذکر أن فن الإیماء بتکرار 70%، والمجاز اللغوی بتکرار 40%، والاستعارة الحسیة والاستعارة المکنیة لکل منهما 27.78%، والتشبیه المفرد للمفرد والتشبیه العقلی للحسی بنسبة 25% لکل منهما، هی الأکثر تکرارا فی دعاء الجوشن الصغیر.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • دعاء الجوشن الصّغیر
  • البلاغة
  • التشبیه
  • الاستعارة
  • الکنایة
  • ابن الأثیر الجزری، ضیاء الدین (1999م). المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تحقیق: محمد محی الدین عبد الحمید، المکتبة العصریة.
  • ابن حجة، تقی الدین بن علی (1425ق). خزانة الأدب و غایة الأرب. بیروت: دارصادر.
  • ابن یعقوب مغربی، أحمد بن محمد وخلیل، خلیل إبراهیم (1424ق). مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح. بیروت - لبنان: دار الکتب العلمیة.
  • أحمد قاسم، محمد و دیب، محیی الدین (2003م). علوم البلاغة «البدیع والبیان والمعانی». طرابلس – لبنان: المؤسسة الحدیثة للکتاب.
  • الاسفراینی، إبراهیم بن محمد (1432ق). الأطول فی علوم البلاغة. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
  • الأنصاری، زکریا بن محمد (1429ق). ملخّص تلخیص المفتاح فی علوم البلاغة. بیروت: دار صادر.
  • التفتازانی، مسعود بن عمر ( 1376ش). مختصرالمعانی، قم: دارالفکر.
  • التفتازانی، مسعود بن عمر ( 1416ق). المطوّل، قم: مکتبه الداوری.
  • الجرجانی، عبد القاهر بن عبدالرحمن بن محمد ( 1366ش). أسرار البلاغة، ترجمه جلیل تجلیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • الجرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن بن محمد (1992م). دلائل الإعجاز، تعلیق: محمود محمد شاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.‏
  • حسینی، سید جعفر(1413ق). أسالیب البیان فی القرآن. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
  • الخطیب القزوینی، محمد بن عبدالرحمن (2010م). الإیضاح فی علوم البلاغة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • الدسوقی، محمد (1428ق). حاشیة الدسوقی علی مختصرالمعانی. بیروت: المکتبة العصریة.
  • الربیعی، حامد صالح خلف (1416ق). مقاییس البلاغة بین الأدبا و العلماء. العربیة السعودیة: جامعة أم القری.
  • السکاکی، یوسف ابن أبی بکر (1422ق). الأطول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • السکاکی، یوسف ابن أبی بکر (بی تا). مفتاح العلوم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • شفیعی کدکنی،محمد رضا (1388ش). صور خیال در شعر فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر آگاه.
  • عونی، حامد (بی تا). المنهاج الواضح للبلاغة. القاهرة: المکتبة الأزهریة للتراث.
  • قمی، شیخ عباس (1386ش). کلیات مفاتیح الجنان. ترجمه مهدی الهی قمشه­ای. قم: انتشارات سرور.
  • مدرس افغانی، محمد علی (1362ش). المدرس الأفضل فیما یرمز و یشارالیه فی المطول. قم: دارالکتب.
  • تاریخ دریافت: 22 مرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 25 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش: 16 آذر 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 16 آذر 1403
  • تاریخ انتشار: 20 دی 1403