‎نقد و بررسی سبک اعتراضی فخر رازی بر عبدالقاهر جرجانی در مبحث مجاز عقلی (با استناد به کلام خبری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ‎فارغ التحصیل دکتری زبان و ادبیات عربی، .دانشگاه کاشان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه زبان وادبیات عربی، دانشگاه کاشان، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، اصفهان، ایران.

10.22091/npa.2023.9897.1007

چکیده

      مجاز عقلی از جمله مباحث بلاغی است که منشأ پیدایش اختلافِ نظرهایی میان متفکران این حوزه شد. به­طوری­که عده­ای با رویه پیچیده و ‏چندگانه خود سعی بر زیر سؤال بردن این گونه ادبی را داشتند. در این زمینه، فخر رازی (۶۰۶ هـ) بر آراء بلاغت­دانی همچون عبدالقاهر ‏جرجانی (۴۷۱ هـ) نقد وارد می­کند. ‏در پرتو اهمیت مسأله که واکاوی نحوه اعتراض رازی بر جرجانی است، مقاله حاضر در تلاش است با رویکرد کیفی و روش استقرائی به نقد و بررسی دیدگاه­های این دو متفکر در مبحث مجاز عقلی با تکیه بر کلام خبری بپردازد. از یافته­های تحقیق آن است که رازی به­صورت زیرکانه­ای در مبحث کلام خبری زمینه­سازی می­کند تا بر مجاز عقلی جرجانی اشکال بگیرد. به نظر می­رسد که وی با باطل کردن خبر در دلالت­های تطابقی، مستقیما مجاز عقلی، در دیدگاه جرجانی را هدف قرار می­دهد؛ زیرا شیخ در مجاز عقلی دلالت وضعی را قبول دارد و مجاز را در اسناد می­داند و ایراد وی مبنی بر این­که محوریت سخن جرجانی در مجاز عقلی، فعل بدون فاعل است با استناد به آراء شیخ پیرامون کلام خبری رد می­شود. جرجانی افاده معنا را منوط به اسناد بین مسند و مسندالیه می­داند و از بین دو رکن اولویت را به وجود مسندالیه در کلام می­دهد که این امر دالّ بر وجود حتمی فاعل و نفیِ دیدگاه رازی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of Imam Fakhr Razi's style of protest against Abdul Qahir Jurjani in the topic of rational metonymy (by referencing to declarative statement)

نویسندگان [English]

  • Elham Baboli Bahmeh 1
  • Abbas Eghbaly 2
  • Ali Najafi Ivaki 3
1 Ph.D in Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign languages, Kashan lrm;University, Isfahan, Iran
2 professor of Arabic‏ ‏Language and Literature, Department of Humanities, University of ‎Kashan, Isfahan, Iran‏.‏
3 Associate professor of Arabic‏ ‏Language and Literature, Department of Humanities, University ‎of Kashan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Rational metonymy is one of the rhetorical issues and the root of disagreements among thinkers in this field, so that, some, using their complicated and multiplex strategy, have tried to challenge this literal style. With his philosophical approach, Imam Fakhr Razi (606 AH) challenges Abdul Qahir Jorjani's (471 AH) opinion in this regard. In the light of the importance of the problem of analyzing Razi's protest style to Jurjani, the present article aims to criticize and examine the views of these two thinkers on the topic of rational metonymy using qualitative approach and inductive method, relying on declarative statement. With the investigations carried out; the results indicated that Razi cleverly lays the ground in the topic of declarative statement in order to challenge Jurjani's rational metonymy. It seems that by invalidating declaration in congruent implications, he directly targeted rational metonymy in Jurjani’s view, because sheikh acknowledges conventional implication and considers metonymy embedded in copula. Moreover, his objection that the focus of Jurjani's speech in rational metonymy is the verb without subject is rejected by referring to the opinions of sheikh regarding declarative statement. Jurjani considers the interpretation of the meaning dependent on the copula between the predicate and subject, and among them, he prioritizes the existence of the subject in statements. This indicates the definite existence of the subject and the negation of Razi's point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdul Qahir Jurjani
  • Imam Fakhr Razi
  • declarative statement
  • rational metonymy

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة و نقد أسلوب الإمام فخر الرازی الاحتجاجی على عبدالقاهر الجرجانی فی المجاز العقلی (الکلام الخبری نموذجاً)

چکیده [العربیة]

لطالما کانت المجاز العقلی محط اهتمام المفکرین البلاغیین ممّا أدّی إلی ظهور الآراء المتضاربة فیما بینهم وقد ناقشه أصحاب النظریات البلاغیة وأثاروا فیه الشکوک باتجاهاتهم الغامضة المتفرعة. هذا وفخر الرازی ‏‏(606 هـ) یتحدى رأی الشیخ ‏عبدالقاهر الجرجانی (471 هـ) فی هذا الباب. فی ضوء أهمیة المسألة تحاول هذه الورقة دراسة ‏ونقد وتقویم آراء هذین المفکرین فی مبحث المجاز العقلی ‏بالأسلوب الکیفی مستندا إلی المنهج الاستقرائی. ما کشفت عنه هذه الورقة من نتائج تبیّن أن الرازی حاول بذکائه ‏الخاص أن یمهّد فی موضوع الکلام الخبری من أجل تحدی المجاز العقلی للجرجانی. ویبدو أنه یتعمد إلی إبطال ‏الخبر فی الدلالة التطابقیة لیحتج علی ‏رأی الجرجانی فی المجاز العقلی مباشرة. لأن الشیخ یقبل الدلالة الوضعیة أو التطابقیّة فی مبحث المجاز العقلی ‏ویعتبر الإسناد مجازا عقلیا، ویرفض اعتراض الرازی على أن ‏محور کلام الجرجانی فی المجاز العقلی هو الفعل بلا فاعل له لو ‏راجعنا إلى أقوال الشیخ فی الکلام الخبری ویعتبر الجرجانی أن إفادة المعنى ‏یعتمد على الإسناد بین المسند والمسند إلیه ویعطی ‏الأولویة لوجود المسندالیه فی الکلام مما یدل على الوجود المؤکد للفاعل و إبطال رأی الرازی.‏

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • عبدالقاهر الجرجانی
  • فخر الرازی
  • الخبر
  • المجاز العقلی.‏
  • القرآن الکریم.
  • جرجانی، عبدالقاهر. (1991م). أسرار البلاغة؛ تعلیق: محمود محمد شاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.
  • جرجانی، عبدالقاهر. (1992م). دلائل الإعجاز؛ تعلیق: محمود محمد شاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.
  • رازی، فخرالدین. (2004م). نهایة الإیجاز فی درایة الإعجاز؛ تصحیح: نصرالله مفتی أوغلی، الطبعة الاولی،  لبنان – بیروت: دار صادر.
  • السکاکی، أبویعقوب یوسف بن محمد بن علی. (1971م). مفتاح العلوم، تحقیق: عبدالحمید الهنداوی، بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیة.
  • ضیف، شوقی (1965م)، البلاغه تطور وتاریخ، القاهرة: دارالمعارف بمصر.
  • عرفان، حسن. (1378ش). کرانه­ها؛ شرح فارسی کتاب مختصر المعانی، جلد اول، چاپ سوم، قم: مؤسسه انشارات هجرت.
  • عید، رجاء. (د.ت)، فلسفة البلاغة بین التقنیه والتطور، الطبعة الثانیة، الإسکندریة: المعارف
  • یونس، حمود و آخرون. (2016م). دراسات فی النقد العربی القدیم، الجزء الثانی، دمشق: منشورات جامعة دمشق.

 

 

 

  • تاریخ دریافت: 04 تیر 1403
  • تاریخ بازنگری: 10 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش: 16 آبان 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 16 آبان 1403
  • تاریخ انتشار: 20 دی 1403