‎نقد و تحلیل مجاز عقلی عبدالقاهر جرجانی از دیدگاه فخر رازی (با استناد به کلام ‏خبری)‏

بابلی بهمه, الهام; اقبالی, عباس; نجفی ایوکی, علی

doi:10.22091/npa.2023.9897.1007

‎نقد و تحلیل مجاز عقلی عبدالقاهر جرجانی از دیدگاه فخر رازی (با استناد به کلام ‏خبری)‏

نوع مقاله : Original Article

نویسندگان

¹ دكتوراه في قسم اللغة العربية وآدابها، كلية الآداب واللغات الأجنبية، جامعة كاشان، أصفهان، إيران.

² أستاذ في قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة کاشان، أصفهان، إیران

³ علی نجفی ایوکی، أستاذ مشارک في قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة کاشان، أصفهان، إیران

10.22091/npa.2023.9897.1007

چکیده

مجاز عقلی از جمله مباحث بلاغی است که منشأ پیدایش اختلافِ نظرهایی میان متفکران این حوزه شدهاست. بهطوریکه عدهای با رویه پیچیده و ‏چندگانه خود، سعی بر زیر سؤال بردن این گونه ادبی را داشتند. در این زمینه، فخر رازی (۶۰۶ هـ) بر آراء بلاغتدانی همچون عبدالقاهر ‏جرجانی (۴۷۱ هـ) نقد وارد میکند. ‏در پرتو اهمیت مسأله که واکاوی نحوه اشکالگیری رازی بر جرجانی است، مقاله حاضر در تلاش است با رویکرد کیفی و روش استقرائی به نقد و تحلیلِ دیدگاههای این دو متفکر در مبحث مجاز عقلی با تکیه بر کلام خبری بپردازد. از یافتههای تحقیق آن است که رازی بهصورت زیرکانهای در مبحث کلام خبری زمینهسازی میکند تا بر مجاز عقلی جرجانی اشکال بگیرد. به نظر میرسد که وی با باطل کردن خبر در دلالتهای تطابقی، مستقیما مجاز عقلی، در دیدگاه جرجانی را هدف قرار میدهد؛ زیرا شیخ در مجاز عقلی دلالت وضعی را قبول داشته، و مجاز را در اسناد میداند. از طرفی، ایراد رازی مبنی بر اینکه محوریت سخن جرجانی در مجاز عقلی، فعل بدون فاعل است با استناد به آراء عبدالقاهر پیرامون کلام خبری رد میشود. جرجانی افاده معنا را منوط به اسناد بین مسند و مسندالیه میداند، و از بین دو رکن اولویت را به وجود مسندالیه در کلام میدهد که این امر دالّ بر وجود حتمی فاعل و نفیِ دیدگاه رازی دارد.

کلیدواژه‌ها